ақыт қажы қарымсақов (қытай) тын шыгармалары омыр баяны жане сол кысы туралы ақпараттар
Show answer
Hide answer
2015-10-13
Қайырлы күн, Қадір Тұрсынбек. Сізге Ақыт қажы Үлімжіұлы Қарымсақов туралы ақпараттарды жіберіп отырмыз.
Ақыт Қажы Үлімжіұлы (А. Алтайский) (1866(7), ҚХР, Шыңжаң өлкесі, Алтай аймағы, Көктоғай ауданы — 1940, Үрімші) - атақты қазақ ақыны, діни қайраткері, халық ағартушысы. Шығыс Түркістандағы Алтай аймағының Көктоғай ауданында кедей отбасында дүниеге келді. Бала кезінен бастап ауыл молдасынан, одан кейін Бұқар медресесінде дәріс алып араб, парсы тілдер, сондай-ақ шариғат пен тәжуитті үйренген. 1908 жылы Алтай, Қобда аймақтары қажылар тобының аудармашы ретінде Меккеге қажыға сапар шегіп барады. 1910 ж. елге қайтып келген соң, Сарытоғай ауылында мешіт салдырып, медресе ашып мұғалім болады. 1939 жылы Шэнь Шицайдің үкіметіне наразы шыққан халық көтерілісіне белсене қатысқаны үшін тұтқынға алынып, мешіті талқандапып, кітаптары өртендіріліп, 1940 ж, түрмеде азаптап өлтірілген.
1891 — 1914 жылдары Санкт-Петербург, Қазан баспаларынан Ақыт Қажы атамыздың “Жиһанша”, “Ахиретбаян”, “Сәйпілмүлік - Жамал” дастандары, “Абият ғақидия”, “Сейітбаттал Ғазы”, “Ишан Махмұд” аталатын кітаптары бірнеше рет жарық көрді. Оның шығармалары “А. Алтайский” деген бүркеншік атпен “Айқап” журналына да жарияланып тұрған. Ақыт өлеңді алуан ырғақта насихат, назира, ғақлия түрінде жазған. Ой толғауда Абай мәнеріне ден қояды. Абай өлеңдерін үлгі ете отырып, “Дәлейлул-ғақылия” (“Ақыл түбі”) өлеңдер топтамасын жазып шыққан. “Адамның жасы”, “Асан ата”, “Шыңжан қаритасы”, “Керей шежіресі”, “Ер Жәнібек”, “Алтай” деп аталатын туындылары ел арасына кеңінен таралған.
Дерекнама: Қазақстан Ұлттық академиялық кітапханасы қорынан (Астана қаласы)
1. Ақыт Үлiмжiұлы : Қытайдағы қазақ әдебиетiнiң өкiлi А.Үлiмжiұлының шығармашылығы туралы // Сәмитұлы Ж.Қытайдағы қазақтар.- Алматы, 2000.- 171-182 б.
2. Қазыбекұлы Нұрқасым Халқы сүйген қаламгерлер.- Алматы: Өлке, 2006.- 160 б
3. Сәмитұлы Ж. Ақыт Үлiмжiұлы: 1868 ж. Алтай аймағының Көктоғай ауданы Қайырты жерiнде дүниеге келiп, 1940 ж. Қытайдың Үрiмжi түрмесiнде ауыр азаппен өлтiрiлген ақын // Сәмитұлы Ж.Қытайдағы қазақтар.- Алматы, 2000.- 171-182 б.
****
4. Ақыт Үлiмжанұлының шығармаларының толық жинағы // Қазақ әдебиетi.- 2011. - 9 - 15 желтоқсан. - 6 б.
5. Ақытұлы Ғ. Иманы тұнық тұлға: Құран аяттарының мағыналық түсiнiгiнiң ғылыми негiзiн талдау және ақыт Ақыт қажы туралы естелiк / Әңг. Қазтай Әбiш // Алдаспан.- 2005. - N 1/2. - 16-17 б.
6. Аманжол Қ. Қазақта ақын өткен Ақыт деген... // Егемен Қазақстан.- 2009. - 14 сәуiр.- 10 б.
7. Әбдуова Н.М. Өлең - шежiренiң өзектi қырлары : Ақын Ақыт қажы Үлiмжiұлының шығармаларына талдау жасалынып, шежiреге байланысты мәнi мен маңызы айтылған // Қарағанды ун-тiнiң хабаршысы. Филология сериясы = Вестник Карагандинского ун-та. Серия филология.- 2014.- №2.- 143-151 б.
8. Әдiлжанұлы Р. Түркiстанның тарихи тұлғасы: Шығыс жекпе-жегiнiң шеберi, бiрнеше дүркiн жеңiмпаз атанған таэквандошымен сұхбат // Қазақ Елi.- 2004.- 27 қазан.- 6 б.
9. Бопайұлы Б. Ақыт ақиқаты // Ағайын.- 2000.- N 1.- 58-63 б.
10. Жанәбiлұлы Қ. Азаттық аңсаған Ақыт ақын // Абай.- 2009.- № 3.- 40-43 б.
11. Ижанов З. Мұрағатта 100 жыл жатқан мұра // Ана тілі. - 2001. - 8 қараша. - Б. 7
12. Зейнулаев С. Ақыттың арнау өлеңдері // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Сер. филологическая . - 2009. - № 7/8. - 258-261 б.
13. Зейнуллаев С. Ақыт Үлiмжiұлы өлең-толғауларындағы зар заман сарыны // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Сер. филологическая.- 2010.- № 6.- 247-249 б.
14. Зейнуллаев С. Ақыттың бiр толғауы // Қазақ тiлi мен әдебиетi.- 2010. - № 4. - 107-113 б.
15. Кәпұлы, Дәулеткерей Ақыт-Алаш идеясының жаршысы// Ақиқат. - 2011. - N 2. - Б. 49-51.
16. Кенжеахметұлы С. "Бұл дүниеде кім қалар?" // Парасат. - 2006. - №4 . - Б. 19-21
17. Қалиасқарұлы Қ. Шетелде туып, Алматыда оқыған аз қазақтың бiрiмiн : Филология ғылымдарының докторымен ақын Ақыт шығармашылығы жайында сұхбат / Әңг. Б.Қайратұлы // Астана ақшамы.- 2008. - 22 қараша. - 16-17 б.
Sincerely, Virtual librarian Альфия Ильясова