Қайырлы тан, жұмыстарыңызға табыс тілеймін. Маған Ақыт қажы Қарымсақов (қытай) тын шыгармалары өмыр баяны жане сол кысы туралы ақпараттар керек. Көмек бере аласыздар ма? Рахмет
Жауап көрсету
Жауапты жасыру
2015-12-09
Қайырлы күн, Тұрсынбек. Сізге Ақын қажы Үлімжіұлының қысқаша өмірбаяны мен шығармалары туралы материалдарды жіберіп отырмыз, ол кісі тура ақпараттар көп болғандықтан қалған библиографиялық тізімді жеке электронды поштаңызға жіберіп отырмыз.
Ақыт Қажы Үлімжіұлы (А. Алтайский) (1866(7), ҚХР, Шыңжаң өлкесі, Алтай аймағы, Көктоғай ауданы — 1940, Үрімші) - атақты қазақ ақыны, діни қайраткері, халық ағартушысы. Шығыс Түркістандағы Алтай аймағының Көктоғай ауданында кедей отбасында дүниеге келді. Бала кезінен бастап ауыл молдасынан, одан кейін Бұқар медресесінде дәріс алып араб, парсы тілдер, сондай-ақ шариғат пен тәжуитті үйренген. 1908 жылы Алтай, Қобда аймақтары қажылар тобының аудармашы ретінде Меккеге қажыға сапар шегіп барады. 1910 ж. елге қайтып келген соң, Сарытоғай ауылында мешіт салдырып, медресе ашып мұғалім болады. 1939 жылы Шэнь Шицайдің үкіметіне наразы шыққан халық көтерілісіне белсене қатысқаны үшін тұтқынға алынып, мешіті талқандапып, кітаптары өртендіріліп, 1940 ж, түрмеде азаптап өлтірілген. 1891 — 1914 жылдары Санкт-Петербург, Қазан баспаларынан Ақыт Қажы атамыздың “Жиһанша”, “Ахиретбаян”, “Сәйпілмүлік - Жамал” дастандары, “Абият ғақидия”, “Сейітбаттал Ғазы”, “Ишан Махмұд” аталатын кітаптары бірнеше рет жарық көрді. Оның шығармалары “А. Алтайский” деген бүркеншік атпен “Айқап” журналына да жарияланып тұрған. Ақыт өлеңді алуан ырғақта насихат, назира, ғақлия түрінде жазған. Ой толғауда Абай мәнеріне ден қояды. Абай өлеңдерін үлгі ете отырып, “Дәлейлул-ғақылия” (“Ақыл түбі”) өлеңдер топтамасын жазып шыққан. “Адамның жасы”, “Асан ата”, “Шыңжан қаритасы”, “Керей шежіресі”, “Ер Жәнібек”, “Алтай” деп аталатын туындылары ел арасына кеңінен таралған. Ақын Ақыт Үлімжіұлы Қарымсақовтан бастап 30-дан астам халық ақындарының шығармалары жинастырылып, зерттеліп, ел игілігіне айналды.
Дерекнама: Қазақстан Ұлттық академиялық кітапханасы қорынан (Астана қаласы)
1. Ақыт Үлiмжiұлы : Қытайдағы қазақ әдебиетiнiң өкiлi А.Үлiмжiұлының шығармашылығы туралы // Сәмитұлы Ж.Қытайдағы қазақтар.- Алматы, 2000.- 171-182 б.
2. Сәмитұлы Ж. Ақыт Үлiмжiұлы: 1868 ж. Алтай аймағының Көктоғай ауданы Қайырты жерiнде дүниеге келiп, 1940 ж. Қытайдың Үрiмжi түрмесiнде ауыр азаппен өлтiрiлген ақын // Сәмитұлы Ж.Қытайдағы қазақтар.- Алматы, 2000.- 171-182 б.
****
1. Ақыт Үлiмжанұлының шығармаларының толық жинағы // Қазақ әдебиетi. - 2011. - 9 - 15 желтоқсан. - 6 б.
2. Ақытұлы Ғ. Иманы тұнық тұлға: Құран аяттарының мағыналық түсiнiгiнiң ғылыми негiзiн талдау және ақыт Ақыт қажы туралы естелiк / Әңг. Қазтай Әбiш // Алдаспан. - 2005. - N 1/2. - 16-17 б.
3. Аманжол Қ. Қазақта ақын өткен Ақыт деген... // Егемен Қазақстан.- 2009. - 14 сәуiр . - 10 б.
4. Әбдуова Н. М. Өлең - шежiренiң өзектi қырлары : Ақын Ақыт қажы Үлiмжiұлының шығармаларына талдау жасалынып, шежiреге байланысты мәнi мен маңызы айтылған // Қарағанды ун-тiнiң хабаршысы. Филология сериясы = Вестник Карагандинского ун-та. Серия филология.- 2014.- №2.- 143-151 б.
5. Әдiлжанұлы Р. Түркiстанның тарихи тұлғасы: Шығыс жекпе-жегiнiң шеберi, бiрнеше дүркiн жеңiмпаз атанған таэквандошымен сұхбат // Қазақ Елi. - 2004. - 27 қазан. - 6 б.
6. Бопайұлы Б. Ақыт ақиқаты // Ағайын. - 2000.- N 1. - 58-63 б.
7. Жанәбiлұлы Қ. Азаттық аңсаған Ақыт ақын // Абай.- 2009.- № 3.- 40-43 б.
8. Зейнулаев С. Ақыттың арнау өлеңдері // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Сер. филологическая . - 2009. - № 7/8. - 258-261 б.
9. Зейнуллаев С. Ақыт Үлiмжiұлы өлең-толғауларындағы зар заман сарыны // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Сер. филологическая. - 2010. - № 6. - 247-249 б.
10. Зейнуллаев С. Ақыттың бiр толғауы // Қазақ тiлi мен әдебиетi. - 2010. - № 4. - 107-113 б.
11. Кәпұлы Д. Ақыт-Алаш идеясының жаршысы// Ақиқат. - 2011. - N 2. - Б. 49-51.
12. Қалиев С. Ақыт дастандарының тәрбиелiк мәнi : Ақын А.Үлiмжiұлы туралы // Қазақ тiлi мен әдебиетi.- 2008. - № 4.- 88-92 б.
13. Қара А. Ақыт қажы Үлiмжiұлы - қазақ деп өткен ақын // Таң-Шолпан.- 177-187 б.
Ізгі ниетпен, Виртуалды кітапханашы Альфия Ильясова